Slomljeni april je naizgled knjiga o krvnoj osveti kod Albanaca, a iako je napisana 1978. godine ovaj običaj još uvijek nije iskorijenjen. Pisac kaže da je Slomljeni april bilješka o jednoj nesvakidašnjoj pojavi i praksi koju je valjalo zabilježiti, a u jednom od intervjua objašnjava i da su osnov kanona Leke Dukađinija (Lekë Dukagjini) moral i čast koji su iznad prava.
Čast se svodi na to da ubijate do istrebljenja muške članove porodice koja vam je uzela krv. Onaj koji će sledeći biti ubijen, jer je on prije toga uzeo krv, najčešće dobije besu (časnu riječ) – mjesec dana života tokom kojih sređuje stvari i čeka svoju sigurnu smrt. U slučaju da bude ranjen, suprotstavljena strana može da prekine niz. Može, jer kanon dozvoljava, ali se to gotovo nikad ne dešava.
Čast se ogleda i u tome što tokom tih trideset dana nema bojazni da će vas neko presresti i ubiti. Ivo Andrić u ”Znakovima pored puta” kaže ”na mahove imam punu iluziju da mi je u strahovitoj lomljavi i prolaznosti svega oko mene dato pet minuta, poklonjeno pet minuta života na belom hlebu, da slobodno i mirno dišem i mislim.” Tih ”poklonjenih” trideset dana su zapravo iluzija života.
Dvadesetšestogodišnji Gjorg Berisha je ubio Zefa. Nije želio biti ubica i nije želio učestvovati u ”zavadi-krvi”, ali nije imao izbor niti način da pobjegne od obaveze i prekine sedamdesetogodišnji lanac smrti. Kad ubijete znate da ćete biti ubijeni. Gjorg, onaj koji zna da neće dočekati kraj aprila, je svjestan koliko su u zakonu krvi beznačajni i on i njegove želje. U krvnoj osveti ste oruđe i ništa drugo, svjesni koliko je zadatak pred vama besmislen, ali ga morate izvršiti, depresivni što vam pluća dišu i žele disati, ali znaju da to neće biti zadugo.
“Njegova sumnja da ne ide u pravom smjeru mučila ga je sve više i više. Napokon je shvatio da nikada i neće otići nigdje drugo do u pogrešnom smjeru, do samog kraja tih nekoliko dana koji su mu preostali, nesretni hodočasnik čiji april mora biti prekinut.”
Pisac cijelu priču gradi objašnjavajući osnov kanona skicirajući život onoga koji je samo karika u lancu. Zato na samom početku i stoji da je knjiga naizgled samo o krvnoj osveti. I da bi sve ovo bilo tragičnije našem junaku se putevi ukrštaju (a brzo i razmimoilaze) sa Dianom koja je u albanskim planinama na svom medenom mjesecu i tokom tog kratkog susreta oboje osjete ”ono nešto”. Od tog trenutka njegova jedina želja je da je vidi još jednom prije nego što bude ubijen. I upravo ovaj dio priče daje tu ličnu notu i dodatnu tragičnost. Jedna jedina želja koja je rođena u besmislu i tu i umrla.
Slomljeni april nas uči:
Kultu gosta
“Albanska kuća je prebivalište Boga i gosta. Gost, u životu Albanaca, predstavlja vrhunsku etičku kategoriju vredniju i važniju od krvne veze. Moguće je oprostiti čovjeku koji prolije krv vašeg oca ili sina, ali nikad krv gosta.” Tako se Gjorg i našao u lancu krvi, jer je njegov predak prije 70 godina ubio putnika koji je našao utočište u kući Zefovih predaka. Zef je ubio Gjorgovog brata, Gjorg je ubio Zefa.
Da nešto što je naopako može biti uređeno
Kad ubijete nekog u ”zavadi-krvi” obavezni ste da budete na njegovoj sahrani iz poštovanja koje ukazujete žrtvi i obavezni ste da platite porez na krv. Svaki korak ubijanja koje je nekad davno neko započeo je uređen do tančina.
***
Kadare je jedan od najvećih balkanskih i evropskih pisaca, nobelovac bez nobela, borac protiv totalitarizma, heroj svog naroda, pisac kojeg je njegova izuzetnost spasila zatvora ili smrti. U nenormalnoj (totalitarnoj tokom vlasti Envera Hodže) zemlji je stvorio remek-djela. Njegov stil pisanja je jednostavan, ogoljen, minimalistički, a istovremeno snažan i upečatljiv. Dok čitate Slomljeni april sve vrijeme ste na ivici suza. Ne volim hiperproduktivnost, ali svaki Kadareov roman je priča za sebe, dragulj u kruni jednog velemajstora. Slomljeni april sam čitala poslije Palate snova i mislila sam da ne može biti toliko izuzetan. A jeste.
Fotografija: http://www.arthurmakaryan.com
Palata snova 