U Tri elegije za Kosovo Kadare objašnjava tamni oblak koji se stalno nadvija nad Kosovom dubokim zalaženjem u prošlost i njegove korijene i uzroke traži u simbolici: zašto je 1389. godine baš Kosovo postalo krvavi poligon i poprište sukoba, zašto su nekad pomirene snage u toj ravnici postale opet neprijateljske i zašto su Balkanci prokleti pa i samo ime asocira na nešto negativno. Ovo poslednje je u samoj knjizi posebno obrađeno u dijelu koji označava bježanje sa Balkana i susret ovdašnjeg mentaliteta sa žiteljima centralne Evrope za koje su i gusle i lauta samo jedna neartikulisana potreba da se opjeva mržnja. Za druge smo, dakle, isti, mi između sebe pravimo nepremostive razlike, nesvjesni sopstvenih grešaka i nespremni da nešto naučimo iz prošlosti i istorije.
Sa tumačenjem pojma Balkan se svakako složila Marija Todorova u Imaginarnom Balkanu, ali ja se ne slažem. Ili preciznije, slažem se da je najrasprostranjenija percepcija termina Balkan i balkanizacija negativna, ali za mene sam pojam Balkan označava šarenilo kulture, običaja, posebnosti koje se opet spajaju u jedno. Skrenula bih pažnju i na tekst Jovana Teokarevića “Od balkanske zemlje u Evropi do evropske zemlje na Balkanu – Grčke evropske lekcije”, a davno sam i ja o tome pisala:
“Grčka je prva balkanska država kojoj su velike sile odlučile da daju nezavisnost, kao što će sto pedeset godina kasnije biti prva balkanska država koja je ušla u Evropsku zajednicu (sada EU). Kao da je Helenska republika ovo „pravo prvenstva“ stekla viševjekovnom kulturnom i istorijskom dominacijom. Na ovaj način, jasno je porušena zabluda i mit o predodređenosti Balkanskog poluostrva da vječito bude „evropska periferija“. Stoga je jasno na koji način se izlazi iz letargije i obamrlosti i koliko su znaĉajni pravovremeni koraci i prepoznavanje ispravnog.”
Koliko je ovo, nažalost, i dalje aktuelno!
Da se vratim knjizi: ipak nije Niš bio mjesto okršaja Murata, Lazara, Tvrtka, već su se zastave ukrstile na Kosovu. Ipak su na Kosovu ostali krv i crijeva turskog sultana/emira, ipak su se u ovoj ravnici i pobijeđeni i poraženi u velikoj svjetlosti dan nakon okršaja “kretali kao kroz med”. Objašnjavajući ovaj krvavi niz, Kadare se igra i nekim mitovima poput: a možda ipak nije Miloš ni mogao ubiti Murata već su ga ubili sami Turci. Samu knjigu pisac “zatvara” upravo “Muratovim riječima”:
“Bože, učini to, očisti sve blato oko mene, jer dovoljno je samo nekoliko kapi krvi da se sjećanje cijeloga svijeta zatvori.”
Na kraju bih dodala da je tekst preveo Gjon Mirdita i da je prevod odličan, da ja i dalje nemam bolji izraz za Kadarea od Jergovićevog “Veliki rapsod Balkana” i da sam baš sretna što sam pronašla ovu svoju fotografiju iz divnog Prizrena na kojoj je ljubav zaključana.
Palata snova 